Mleka dla niemowląt i małych dzieci, czyli co znajdziesz w składzie

Doktorat dr Karolína Hlavatá Mleko matki ma wyjątkowy skład i dlatego stanowi model, który mieszanki mleczne dla niemowląt starają się jak najwierniej odzwierciedlać.   Skład preparatów do żywienia niemowląt podlega bardzo ścisłej kontroli, a wymagania dotyczące ich produkcji, informacje podawane na opakowaniach produktów itp. są regulowane przepisami prawa. Mleko modyfikowane dla niemowląt jest najczęściej wytwarzane z białek mleka krowiego. Aby mleko krowie mogło stanowić podstawę żywienia niemowląt, musi zostać zmodyfikowane tak, aby jak najbardziej przypominało właściwości odżywcze mleka matki.  Przykładami mogą być: dostosowanie proporcji serwatki do kazeiny, suplementacja witamin lub obowiązkowe dodawanie kwasu dokozaheksaenowego. Choć mogłoby się wydawać, że wszystkie mleka dla niemowląt i małych dzieci są takie same, nie jest to prawdą. Podobnie jak przy wyborze odpowiednich produktów spożywczych, należy zapoznać się z informacjami na opakowaniu produktu. Aby rodzic mógł zapewnić dziecku składniki odżywcze, które najlepiej odpowiadają jego potrzebom, ważne jest zrozumienie podstawowych pojęć, z którymi można się spotkać w kontekście preparatów mlecznych. Na rynku dostępne są różne rodzaje mleka modyfikowanego dla niemowląt, które odpowiadają zróżnicowanym potrzebom dzieci. Należą do nich na przykład mleka antyrefluksowe, mleka dla alergików itp. Jednak w dzisiejszym wpisie skupimy się na „klasycznych” mlekach modyfikowanych. Tłuszcze Tłuszcz odgrywa kluczową rolę w żywieniu niemowląt. Zapewnia 40-50% zapotrzebowania energetycznego dziecka i pełni szereg innych funkcji. Dostarcza witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (witaminy A, D, E, K), niezbędnych kwasów tłuszczowych, zapewnia prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, bierze udział w metabolizmie lipidów i lipoprotein oraz jest ważnym składnikiem błon komórkowych.  Jest niezbędny do prawidłowego wzrostu i rozwoju psychomotorycznego dziecka oraz optymalnego funkcjonowania układu odpornościowego. Zagadnienie zawartości tłuszczu w mleku matki i mieszankach mlecznych jest bardzo interesujące, więc przyjrzyjmy mu się bliżej. Aby zrozumieć kontekst, najpierw wyjaśnijmy podstawowe zasady. Rozszczepianie kwasów tłuszczowych Podstawowym budulcem tłuszczów są kwasy tłuszczowe. Ze względu na długość łańcucha i obecność wiązań podwójnych, kwasy tłuszczowe dzieli się na nasycone (SAFA = Saturated Fatty Acids) i nienasycone. Kwasy nienasycone dzielą się dalej na kwasy tłuszczowe z jednym wiązaniem podwójnym (jednonienasycone; MUFA = Mono Unsaturated Fatty Acids) oraz kwasy tłuszczowe z większą liczbą wiązań podwójnych (wielonienasycone; PUFA = Poly Unsaturated Fatty Acids). W zależności od położenia ostatniego wiązania podwójnego, wielonienasycone kwasy tłuszczowe dzielą się na kwasy omega-3 i omega-6. Kwasy te określa się mianem niezbędnych kwasów tłuszczowych. Organizm nie jest w stanie sam ich wytworzyć i musi je pozyskiwać z pożywienia. Znaczenie kwasów tłuszczowych Tłuszcz w mleku kobiet w Europie zawiera 45-50% jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA), 35-40% kwasów tłuszczowych SAFA i pozostałe 15% wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA). Producenci dążą do uzyskania podobnych proporcji w mleku modyfikowanym. Kwasy tłuszczowe nasycone i MFGM Kwas palmitynowy zajmuje uprzywilejowaną pozycję wśród nasyconych kwasów tłuszczowych, stanowiąc aż 25% wszystkich nasyconych kwasów tłuszczowych. Każdy, kto dba o zbilansowaną dietę, może zadać sobie pytanie – tłuszcze nasycone i zdrowe? Wszędzie słyszymy, że powinniśmy ograniczać tłuszcze nasycone w diecie, ponieważ w nadmiarze podnoszą one poziom cholesterolu we krwi i przyczyniają się do rozwoju chorób układu krążenia? To prawda, ale należy zachować ostrożność! Dziecko to nie mały dorosły i pewna ilość tłuszczów nasyconych jest niezbędna dla jego prawidłowego rozwoju. Wspomniany już kwas palmitynowy korzystnie wpływa na metabolizm wapnia, jego wchłanianie w jelitach, a także zmiękcza stolec. Głównymi źródłami kwasu palmitynowego są tłuszcz palmowy i mleczny. Stosowanie tłuszczu palmowego jest uważane za nieekologiczne ze względu na niszczenie lasów deszczowych, dlatego tłuszcz mleczny jest (nie tylko) korzystniejszym wyborem. Zastanawiasz się, dlaczego nie? To kolejny imponujący element kolorowej układanki mleka matki i mleka dla niemowląt. MFGM nie jest nowym terminem w słowniku dzisiejszych nastolatków, ale angielskim skrótem Milk Fat Globule Membrane. Tłuszcze występują w mleku ssaków w postaci kuleczek tłuszczu (globules; MFG = milk fat globule) otoczonych trójwarstwową błoną. Rdzeń kuleczki składa się głównie z trójglicerydów (98%), które po rozszczepieniu kuleczki przez enzymy trawienne dziecka służą jako źródło energii. Błona (tj. MFGM) ma 3 warstwy i zawiera szereg substancji bioaktywnych, które mają ogromne znaczenie dla zdrowia dziecka. Przykładami takich składników są cholesterol, sfingomieliny, fosfatydylocholiny, gangliozydy, laktoferyna, mucyna i inne. Ich działanie jest złożone i znacząco wpływa na rozwój układu pokarmowego, nerwowego i odpornościowego. Białka w MFGM pełnią również funkcje sygnalizacyjne i transportowe. Mleko modyfikowane dla niemowląt na bazie pełnego mleka krowiego naturalnie zawiera MFGM. Wzbogacanie mleka modyfikowanego dla niemowląt mlekiem pełnym jest stosunkowo nowym odkryciem, a badania sugerują jego potencjalny pozytywny wpływ na zdrowie i rozwój niemowląt. Konieczne są jednak dalsze badania w tym zakresie. Znaczenie nienasyconych kwasów tłuszczowych Kwasy tłuszczowe jednonienasycone (MUFA) stanowią największą część tłuszczów w mleku matki i mieszankach dla niemowląt. Głównym przedstawicielem jest kwas oleinowy. Jednak pomimo ich dużej ilości, ich potencjalna funkcja u niemowląt nie została zbadana, a ich znaczenie odżywcze nie zostało wyjaśnione. Znaczenie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA) jest natomiast dobrze znane. Jak już wspomniano, dzielą się one na kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6. Do kwasów omega-3 należą kwas alfa-linolenowy (ALA), kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA). Najbardziej znane kwasy tłuszczowe omega-6 to kwas linolowy (LA) i kwas arachidonowy (ARA). Węglowodany wielonienasycone (PUFA) wchodzą w skład błon komórkowych, a zatem są niezbędne do wzrostu i rozwoju ośrodkowego układu nerwowego oraz siatkówki oka. Stanowią również materiał wyjściowy do produkcji wielu czynników wpływających na procesy zapalne i immunologiczne oraz krzepnięcie krwi. Zawartość DHA jest szczególnie wysoka w tkance nerwowej. Tłuszcz i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA) są niezbędne zwłaszcza w pierwszych dwóch latach życia dziecka, kiedy ośrodkowy układ nerwowy rozwija się najszybciej. Aktualne badania ekspertów potwierdzają wzbogacanie mieszanek mlecznych dla niemowląt w kwasy omega-3 DHA i omega-6 ARA, jednak przepisy prawne wymagają dodawania wyłącznie DHA. Źródłem DHA w mieszankach mlecznych dla niemowląt jest zazwyczaj olej rybi. Nadmierne połowy i wynikająca z nich dewastacja środowiska, obawy o zanieczyszczenie metalami ciężkimi i możliwe nieprzyjemne zapachy doprowadziły do poszukiwań nowych źródeł DHA. W mieszankach mlecznych dla niemowląt stosuje się głównie oleje z alg morskich, takich jak Crypthecodinium cohnii. Węglowodany i błonnik Głównym węglowodanem jest laktoza, podobnie jak w mleku matki, ale inne węglowodany (maltodekstryny, skrobie bezglutenowe) są również dozwolone w niewielkich ilościach. Zawartość maltodekstryn jest ograniczona, ponieważ mogą one powodować wzdęcia i kolkę niemowlęcą. Jednak ich stosowanie w mieszankach mlecznych ma swoje znaczenie – zagęszczają mleko, zwiększając w ten sposób jego sytość, a także korzystnie wpływając na stabilność mieszanki. Prebiotyki to niestrawne składniki pokarmowe, które nie są trawione w górnym odcinku przewodu pokarmowego i są wykorzystywane wyłącznie przez bakterie w jelicie grubym. Zasadniczo Stanowi pożywienie dla bifidobakterii i pałeczek kwasu mlekowego (tzw. „dobrych bakterii”) w jelitach. Przewaga tych bakterii prowadzi do ograniczenia wzrostu bakterii „patogennych”, a tym samym do optymalizacji mikrobiomu jelitowego, co ma ogromne znaczenie dla zdrowia człowieka. Co ważne, pożyteczne bakterie jelitowe wytwarzają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które stanowią źródło energii dla komórek jelitowych. Prebiotyki pomagają również wchłaniać ważne i prozdrowotne substancje, takie jak witaminy i minerały, chronią błonę śluzową jelit, korzystnie wpływają na objętość stolca oraz wspomagają odporność i wypróżnienia. W mleku modyfikowanym dla niemowląt stosuje się kilka rodzajów mieszanek prebiotycznych, przy czym najlepszą kombinacją są galaktooligosacharydy (GOS) i fruktooligosacharydy (FOS) w stosunku 9:1. Zastosowana mieszanka prebiotyczna jest bezpieczna i dobrze tolerowana przez niemowlęta. Do prebiotycznych oligosacharydów dodawanych do preparatów dla niemowląt należą tzw. HMO (oligosacharydy mleka ludzkiego). W preparatach dla niemowląt stosowana jest 2'-fukozylolaktoza (w skrócie 2-FL). Syntetyczna 2-FL ma taką samą strukturę jak 2-FL występująca w mleku ludzkim. Oprócz opisanego działania prebiotycznego, wspomaga dojrzewanie jelit, korzystnie wpływa na barierę jelitową i prawdopodobnie również na ośrodkowy układ nerwowy. Probiotyki Bakterie probiotyczne są również ważne dla optymalizacji mikrobioty jelitowej. Przykładem jest bakteria kwasu mlekowego Bifidobacterium animalis subsp. Lactis. Białka Białko mleka krowiego jest tzw. białkiem adaptowanym (oryginalny stosunek serwatki do kazeiny wynoszący 2:8 zmienia się na 1:1 lub nawet wyższy). Minerały i witaminy Minimalne i maksymalne ilości witamin i minerałów zarówno w mleku modyfikowanym, jak i w mleku następnym, określono w rozporządzeniu (UE) 2016/127. Rozporządzenie (UE) 609/2013 również jasno określa formy tych substancji, które mogą być stosowane w produkcji mleka modyfikowanego. Zgodnie z wymogami prawnymi, wszystkie mleko modyfikowane i mleko następne zawierają witaminy C i D. W przypadku mleka modyfikowanego, inozytol i cholina są również dodawane obowiązkowo. W przypadku mleka modyfikowanego, substancje te nie są obowiązkowe, ale mogą być dodawane dobrowolnie.     Literatura używana i polecana 1.        Nevoral J.: Tłuszcze w żywieniu niemowląt. Pediatr. praxi. 2018; 19(5): 262–266 2.        Bronský J.: Rola prebiotyków w profilaktyce alergii u dzieci. Pediatr. praxi 2011; 12(5): 359–360 3.        Musilová Š, Rada V.: Wpływ oligosacharydów mleka matki na mikroflorę jelitową niemowląt. Pediatra praxi 2015; 16 ust. 1: 17–19 4.        Vyhnánek R.: Tłuszcz mleczny w preparatach dla niemowląt – nowe ustalenia. Pediatra praxi 2020; 21 ust. 3): 216–218 5.        Sýkora J.: Problem tłuszczów w mleku kobiecym i mleku modyfikowanym. Pediatr. praxi 2021; 22(3): 189–195 6.        Ježek P.: Porównanie zawartości tłuszczu w mleku krowim i tłuszczu roślinnego w mleku modyfikowanym dla niemowląt i jego wpływu na zdrowie niemowląt. Prakt. lékáren. 2022;18(3):187-190 7.        Łososiowe S, Stahl B, Vinderola G, Szajewska H. Mleko modyfikowane dla niemowląt wzbogacone o biotyki: aktualna wiedza i perspektywy na przyszłość. Nutrients. 2020 Jun 30;12(7):1952. doi: 10.3390/nu12071952. PMID: 32629970; PMCID: PMC7400136. 8.        Frühauf P.: Modyfikacje i uzupełnienia w mieszankach mlecznych dla niemowląt – aktualizacja artykułu z Pediatrie pro praxi 2005; 6. Pediatr. praxi. 2016; 17(2): 92–95 9.        https://www.magistra.cz/cs/novinky/2023-04-kojenecke-mleko-kdy-jak-a-co-vlastne-obsahuje?_=m-76 10.     https://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/sh-proxy/es/?lnk=1&url=https%253A%252F%252Fworkspace.fao.org%252Fsites%252Fcodex%252FStandards%252FCXS%2B156-1987%252FCXS_156e.pdf 11.      https://a0893052e1.cbaul-cdnwnd.com/ccf53c0c8de9f665fefb732f2e88fff2/200000163-4a2514c70f/doporuceni-vyziva-kojencu-a-batolat-2014.pdf 12.     Laštovičková J.: Mleko dla niemowląt i ustawodawstwo. Pediatria (Brazylia) 2021; 16 (S1): 8-12 13.     Ambrożej D, Dumycz K, Dziechciarz P, Ruszczyński MSuplementacja błony globulek tłuszczu mlecznego u dzieci: przegląd systematyczny z metaanalizą. Nutrients. 24 lutego 2021;13(3):714. doi: 10.3390/nu13030714. PMID: 33668227; PMCID: PMC7996302. 14.     Zeisel SH, Blusztajn JK. Cholina i odżywianie człowieka. Annu Rev Nutr. 1994;14:269-96. doi: 10.1146/annurev.nu.14.070194.001413. PMID: 7946521.